12 Ιουν 2012

ΜΑΘΗΜΑ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ - Συμμορία και (συμ)μωρία

Εν όψει εκλογών την ερχόμενη Κυριακή, αναρτούμε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Μιχάλη Τζανάκη που δημοσιεύτηκε στην κρητική εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ.


Η συμμορία που εκφράζει και τη "συμμορία" και τη "συμμωρία".
Ας παίξουμε με τις λέξεις, δημιουργώντας έτσι άλλη μία. Άλλωστε ο μηχανισμός της γλώσσας είναι «ζωντανός» και δημιουργείται εν πολλοίς απ την ίδια την πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα. Ας δούμε μια γνωστή λέξη, κι ας δημιουργήσουμε μια νέα ομόηχη της με κίνητρο την επικαιρότητα.

Αναφέρομαι στις λέξεις "συμμορία" και "συμμωρία".

10 Ιουν 2012

Η άγνωστη θηλυκή ύπαρξη

από τον Νίκο Δήμο, στο lifo.gr

Ποια είναι αυτή η κυρία ή δεσποινίς, κοπέλα ή γριέντζω, που μπερδεύεται μέσα στα λόγια μας κάθε μέρα και μας ταλαιπωρεί; 
  • Μεγαλώνοντας μαθαίνεις. Πώς το είπε κι ο Σωκράτης (που τελικά στην αναθεώρηση της δίκης του γλίτωσε το κώνειο). «Γηράσκω αεί… κ.λπ.». Έτσι κι εγώ.
  • Μεταξύ αυτών που έμαθα σε μεγάλη ηλικία είναι μερικές εκφράσεις που δεν υπήρχαν στα νιάτα μου. Όλες έχουν ένα κοινό στοιχείο: αναφέρονται σε μια απροσδιόριστη θηλυκή οντότητα που παίζει βασικό ρόλο στη φράση.
  • Παραδείγματα: Μου ΤΗΝ δίνει… ΤΗΝ κάνω... Του ΤΗΝ είπε… Μου ΤΗΝ πέφτει…
  • Ποια είναι αυτή που υποκρύπτεται πίσω από το ΤΗΝ; Ποια δίνει, ποια λέει, ποια κάνει, ποια πέφτει;

ὁ νέος δικομματισμὸς καὶ τὸ newspeak

Με αφορμή τις επικείμενες εκλογές, αλλά και τις συνήθεις κουβέντες που γίνονται για το θέμα, βρήκαμε ένα πολύ ωραίο άρθρο, που μιλάει για τη "διπλή γλώσσα" των κομμάτων... 
από το blog: http://georgelenonce.posterous.com
Δικομματισμὸς ὀνομαζόταν μέχρι πρόσφατα ἡ ἐναλλαγὴ τῶν δύο κύριων ἀστικῶν κομμάτων στὴν ἐξουσία, δηλαδὴ ἡ διαχείριση τῆς ἐξουσίας πότε ἀπὸ τὸ πασὸκ καὶ πότε ἀπὸ τὴ νέα δημοκρατία· καθώς, δέ, καμμία οὐσιαστικὴ διαφορὰ δὲν ὑπῆρχε μεταξὺ τῆς μιᾶς ἢ τῆς ἄλλης διακυβέρνησης, ἐφόσον τὰ ἴδια πάνω-κάτω ταξικὰ συμφέροντα ἐξυπηρετοῦνταν καὶ ἀπὸ τὰ δύο ἀστικὰ κόμματα, οἱ συνδηλώσεις τῆς λέξης «δικομματισμὸς» ἦσαν, καὶ παραμένουν, ἀρνητικές. Αὐτὲς ἀκριβῶς τὶς συνδηλώσεις ἐπιχειρεῖ τώρα νὰ ἐκμεταλλευθεῖ τὸ πολιτικὸ προσωπικὸ τῶν δυνάμεων τοῦ ἐξανδραποδισμοῦ καὶ τῆς ἀναξιοπρέπειας μιλώντας ἀνοήτως περὶ «δικομματισμοῦ», ἀλλὰ ἐννοώντας τὴν (ὄχι μόνο θεμιτή, ἀλλὰ καὶ ἀναπόφευκτη!) ἀντιπαράθεση τῶν δύο κομμάτων ποὺ ἐπικράτησαν στὶς τελευταῖες ἐκολογές, δηλαδὴ τῆς νέας δημοκρατίας καὶ τοῦ ΣΥΡΙΖΑ.

19 Απρ 2012

Σε τί χρησιμεύει η γλωσσολογία;

Antoine Meillet
του Θεόφιλου Τραμπούλη
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη στήλη “Πρόχειρο”, στο τεύχος #4 του UNFOLLOW

«Σε τι χρησιμεύει η γλωσσολογία; – Ευτυχώς σε τίποτε», έτσι λέει ο μύθος ότι είχε απαντήσει ο Αντουάν Μεγιέ, ένας από τους τελευταίους μεγάλους γλωσσολόγους του πνεύματος του 19ου αιώνα, σε μια φιλοπαίγμονα κυρία ή σε έναν καχύποπτο και αντίζηλό του ακαδημαϊκό, δεν γνωρίζω. Ο Μεγιέ ανήκε σε εκείνη τη γενιά των παλαιών ιστορικών γλωσσολόγων που είχαν ζήσει βυθισμένοι σε βιβλιοθήκες, μελετώντας νεκρές γλώσσες, προσπαθώντας να ξαναζωντανέψουν ένα φάντασμα, τόσο χρήσιμο για τις εθνικές ταυτότητες του 19ου αιώνα, την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα. Όπως ξέρουμε πια αυτή η εμμονική προσήλωση σε μια καθαρή, προφυλαγμένη από πρακτικές εφαρμογές, επιστήμη ήταν απαραίτητη, προκειμένου να φανεί ότι και το ίδιο το ιδεολόγημα του έθνους ήταν εξίσου καθαρό και άχρονο, προφυλαγμένο από τις επιμειξίες και τις περιπέτειες της ιστορίας.

13 Απρ 2012

Η παρανάγνωση της ποίησης και η γλωσσολαλία

Το παρακάτω άρθρο είναι του Παντελή Μπουκάλα και δημοσιεύτηκε στην kathimerini.gr

Συμβαίνει κι αυτό με τους ποιητές: Να παραναγνώσουμε κάποια στιγμή έναν στίχο τους και να αναγνωρίζουμε πια σαν νοηματικά δικαιωμένο και σωστό το λαθεμένο, που επιβλήθηκε με τη συνεχή χρήση του σε αυτό που όντως εννοούσε ο ποιητής. Συνηθισμένο παράδειγμα η αλλοίωση που υπέστη μελοποιούμενη η «Αρνηση» του Σεφέρη. Στη στροφή: «Με τι καρδιά, με τι πνοή, / τι πόθους και τι πάθος / πήραμε τη ζωή μας· λάθος! / κι αλλάξαμε ζωή», η μουσική του Θεοδωράκη δεν μπόρεσε να «διαβάσει» και να αποδώσει την κρίσιμη άνω τελεία, που χάθηκε. Κι όλα άλλαξαν. Πολύ πιο σοβαρά γίνονται όμως τα πράγματα, γιατί δεν εξαντλούνται στο φιλολογικό πεδίο, όταν μετράμε έναν ποιητικής τάξεως ισχυρισμό σαν θέσφατο κοινωνικοπολιτικής ισχύος, όταν θεωρούμε πως ένα λογοτεχνικό «επιχείρημα» δεν είναι τίποτα λιγότερο από αναμφισβήτητη μαθηματική ταυτότητα. Δώσαμε κάποτε (και θα συνεχίσουμε να δίνουμε, ό,τι διαφορετικό κι αν γραφτεί), αξία νόμου της Φυσικής ή της Ιστορίας στον ποιητικό ισχυρισμό του Καβάφη που διατυπώθηκε στο «Επιτύμβιον Αντιόχου, βασιλέως Κομμαγηνής»: «Υπήρξεν έτι το άριστον εκείνο, Ελληνικός - / ιδιότητα δεν έχ’ η ανθρωπότης τιμιοτέραν». Το ότι η αξία του αίνου είναι σχετική, αφού γράφτηκε (α) κατά παραγγελίαν, (β) από σοφιστή «ασμένως κ’ επανειλημμένως φιλοξενηθέντα» στην αυλή, άρα υπόχρεο, και (γ) «τη υποδείξει Σύρων αυλικών», επίσης υποχρεωμένων, άρα και κολάκων, δεν εμποδίζει τον εθνικό ναρκισσισμό μας να πιάσει το τροπάριο της μοναδικότητας.