Σε τί χρησιμεύει η γλωσσολογία;

Antoine Meillet

του Θεόφιλου Τραμπούλη

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη στήλη “Πρόχειρο”, στο τεύχος #4 του UNFOLLOW

«Σε τι χρησιμεύει η γλωσσολογία; – Ευτυχώς σε τίποτε», έτσι λέει ο μύθος ότι είχε απαντήσει ο Αντουάν Μεγιέ, ένας από τους τελευταίους μεγάλους γλωσσολόγους του πνεύματος του 19ου αιώνα, σε μια φιλοπαίγμονα κυρία ή σε έναν καχύποπτο και αντίζηλό του ακαδημαϊκό, δεν γνωρίζω. Ο Μεγιέ ανήκε σε εκείνη τη γενιά των παλαιών ιστορικών γλωσσολόγων που είχαν ζήσει βυθισμένοι σε βιβλιοθήκες, μελετώντας νεκρές γλώσσες, προσπαθώντας να ξαναζωντανέψουν ένα φάντασμα, τόσο χρήσιμο για τις εθνικές ταυτότητες του 19ου αιώνα, την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα. Όπως ξέρουμε πια αυτή η εμμονική προσήλωση σε μια καθαρή, προφυλαγμένη από πρακτικές εφαρμογές, επιστήμη ήταν απαραίτητη, προκειμένου να φανεί ότι και το ίδιο το ιδεολόγημα του έθνους ήταν εξίσου καθαρό και άχρονο, προφυλαγμένο από τις επιμειξίες και τις περιπέτειες της ιστορίας.

Η παρανάγνωση της ποίησης και η γλωσσολαλία

Το παρακάτω άρθρο είναι του Παντελή Μπουκάλα και δημοσιεύτηκε στην kathimerini.gr

Συμβαίνει κι αυτό με τους ποιητές: Να παραναγνώσουμε κάποια στιγμή έναν στίχο τους και να αναγνωρίζουμε πια σαν νοηματικά δικαιωμένο και σωστό το λαθεμένο, που επιβλήθηκε με τη συνεχή χρήση του σε αυτό που όντως εννοούσε ο ποιητής. Συνηθισμένο παράδειγμα η αλλοίωση που υπέστη μελοποιούμενη η «Αρνηση» του Σεφέρη. Στη στροφή: «Με τι καρδιά, με τι πνοή, / τι πόθους και τι πάθος / πήραμε τη ζωή μας· λάθος! / κι αλλάξαμε ζωή», η μουσική του Θεοδωράκη δεν μπόρεσε να «διαβάσει» και να αποδώσει την κρίσιμη άνω τελεία, που χάθηκε. Κι όλα άλλαξαν. Πολύ πιο σοβαρά γίνονται όμως τα πράγματα, γιατί δεν εξαντλούνται στο φιλολογικό πεδίο, όταν μετράμε έναν ποιητικής τάξεως ισχυρισμό σαν θέσφατο κοινωνικοπολιτικής ισχύος, όταν θεωρούμε πως ένα λογοτεχνικό «επιχείρημα» δεν είναι τίποτα λιγότερο από αναμφισβήτητη μαθηματική ταυτότητα. Δώσαμε κάποτε (και θα συνεχίσουμε να δίνουμε, ό,τι διαφορετικό κι αν γραφτεί), αξία νόμου της Φυσικής ή της Ιστορίας στον ποιητικό ισχυρισμό του Καβάφη που διατυπώθηκε στο «Επιτύμβιον Αντιόχου, βασιλέως Κομμαγηνής»: «Υπήρξεν έτι το άριστον εκείνο, Ελληνικός - / ιδιότητα δεν έχ’ η ανθρωπότης τιμιοτέραν». Το ότι η αξία του αίνου είναι σχετική, αφού γράφτηκε (α) κατά παραγγελίαν, (β) από σοφιστή «ασμένως κ’ επανειλημμένως φιλοξενηθέντα» στην αυλή, άρα υπόχρεο, και (γ) «τη υποδείξει Σύρων αυλικών», επίσης υποχρεωμένων, άρα και κολάκων, δεν εμποδίζει τον εθνικό ναρκισσισμό μας να πιάσει το τροπάριο της μοναδικότητας.